Plastikowa dieta i bisfenol A

Choć tytuł sugerować może ogromną ilość sztucznych dodatków, jaką obecnie stosuje się aby poprawiać żywność, to dziś chciałabym zastanowić się nad trochę innym plastikiem – tym używanym do pakowania żywności.

Jesteśmy niezwykle przyzwyczajeni do plastiku. Budzimy się rano i zaspani niechętnie wygrzebujemy się spod poliestrowej kołderki. „Pstryk” – wstawiamy do gotowania się wodę w plastikowym elektrycznym czajniku. Wyciskami z plastikowej tubki pastę na plastikową szczoteczkę i myjemy nią zęby. Zzzimno dziś, może więc założymy dziś ciepły polar… itd itd. Dużo plastiku, prawda? A to dopiero początek dnia…

Oglądałam kiedyś film „Plastikowa Planeta” produkcji kanału Planete. A w nim brytyjska rodzina poproszona została o wyniesienie przed dom wszystkich plastikowych przedmiotów jakie znajdowały się w ich domu. Dom opustoszał, a rodzina i ja uświadomiliśmy sobie ogromne pole plastiku jakie zajmuje on w naszym życiu…

Plastik jest niewątpliwie ogromnie użytecznym i różnorodnym materiałem. Jednak jest też materiałem dla ludzkości stosunkowo nowym i nie do końca zbadany jest wpływ jaki może mieć na nasz organizm (szczególnie w dłuższej perspektywie czasu).

W filmie autor rozmawia z producentami plastiku, plastikowych przedmiotów oraz naukowcami na temat szkodliwości tworzyw sztucznych. Dłużej zajmuje się m.in substancją o nazwie BPA, która zainteresowała również mnie.

BPA czyli Bisfenol A, jest to substancja wykorzystywana przy produkcji tworzyw sztucznych (poliwęglanów).

Gdzie możemy go znaleźć? 

Związane z żywnością:

• opakowania żywności z tworzyw sztucznych,
• plastikowe talerze, kubki, zbiorniki na wodę,
• sprzęt kuchenny,
• butelki do karmienia niemowląt i małych dzieci,
• składnik lakierów do pokrywania wewnętrznych powierzchni puszek metalowych przeznaczonych do żywności i napojów.

Poza dietetyczne:

• kleje i uszczelki
• sprzęt elektryczny i elektroniczny,
• obudowy telefonów komórkowych, płyty CD, DVD
• tusze, tonery, barwniki, farby, lakiery, papier termiczny (paragony)
• sprzęt sportowy, place zabaw, zabawki, smoczki
• odzież ochronna, plastikowe przezroczyste tarcze policji
• sprzęt medyczny, materiały dentystyczne
• kosmetyki (przeciwutleniacz)

BPA może migrować z opakowań do żywności i w ten sposób dostaje się do naszego organizmu. Może on wnikać również do naszego organizmu drogą wziewną i przez skórę.

Co mówią o tej substancji naukowcy?

Bisfenol-A wykrywa się w 95% próbek ludzkiego moczu oraz w licznych narządach i tkankach, takich jak krew, surowica płodowa, ludzkie mleko oraz łożysko. Jest to substancja, która pokonuje barierę krew-mózg. Ma działanie hepatotoksyczne (uszkadza wątrobę), neurotoksyczne, estrogenopodobne (naśladuje estrogen, więc może zaburzać gospodarkę hormonalną), może generować wolne rodniki, zaburza proces prawidłowego kształtowania się płci mózgu oraz zachowania. Mechanizm toksycznego działania wciąż nie został w pełni wyjaśniony i dlatego konieczne jest kontynuowanie badań. [1]

Metabolit BPA w organizmie ma działanie podobne do hormonów – reaguje z receptorami estrogenowymi. BPA odgrywa rolę w patogenezie zaburzeń endokrynnych takich jak:

• zaburzenia płodności u kobiet i mężczyzn,
• przedwczesne dojrzewanie,
• nowotwory hormonozależne (rak piersi, rak prostaty)
• schorzenia metaboliczne jak zespół wielotorbielowatych jajników (PCOS).

Biorąc pod uwagę stałe, codzienne narażenie na BPA z wielu źródeł oraz tendencje do bioakumulacji, uzasadniony jest monitoring biologiczny tego związku. [2]

Obecnie użycie materiałów zawierających BPA w opakowaniach do kontaktu z żywnością jest uregulowane na poziomie UE. W 2011 roku Komisja Europejska zdecydowała, że nie wolno produkować ani sprowadzać plastikowych butelek do karmienia niemowląt zawierających BPA. Niektóre państwa UE zakazały również użycia plastiku z BPA w opakowaniach do żywności dla dzieci do 3 lat, smoczkach, lub w innych opakowaniach do żywności lub wprowadziły nakaz znakowania. [3]

Na stronie internetowej EFSA czyli Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności możemy znaleźć ulotkę informacyjną z 2015 roku dotyczącą BPA. W całości tutaj klik.

EFSA uspokaja, że BPA nie stanowi zagrożenia dla zdrowia gdyż obecnie poziom styczności z tą substancją jest zbyt niski, aby mógł wywołać niekorzystne efekty zdrowotne. W doświadczeniach wykazano, że może on mieć niekorzystny efekt ale przy spożyciu bardzo dużych dawek, 100 lub 10 000 razy większych niż obecna przeciętna styczność człowieka z tą substancją. Głównym źródłem BPA dla człowieka jest puszkowane jedzenia, a głównym pozapokarmowym źródłem są paragony (papier termiczny) oraz dla dzieci poniżej 3 roku życia- kurz.

Pomimo zapewnień EFSA, temat BPA wciąż jest kontrowersyjny i wciąż trwają badania nad tą substancją w kontekście bezpieczeństwa jej stosowania.

Wiele związków wchodzących w skład tworzyw sztucznych z łatwością uwalnia się do środowiska naturalnego. Liczne badania wykazały, że w łatwy sposób wnikają do żywych komórek oraz akumulują się w tkankach i narządach, przenikają łożysko, pokonują barierę krew-mózg. Niektóre mają zdolność do naśladowania hormonów, zaburzając tym homeostazę hormonalną.

Biorąc pod uwagę codzienny kontakt z tworzywami sztucznymi, to, że istnieje tak ogromna ich różnorodność (a skład poszczególnych tworzyw sztucznych często objęty jest tajemnicą handolwą) oraz tendencje do bioakumulacji toksycznych substancji w ciele człowieka,  nie możemy być pewni, że plastik jest całkowicie bezpiecznym dla nas materiałem.

Co może być alternatywą dla plastikowych opakowań do żywności?

Czy powrót do opakowań z materiałów naturalnych: papieru, szkła, drewna? Czy może nowe alternatywne tworzywa, biodegradowalne, wyprodukowane z surowców roślinnych? A może rezygnacja z części plastiku i np. sklepy bez opakowań?

---

[1] Składniki tworzyw sztucznych zaburzające funkcje układu nerwowego, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2013, 67: 499-506

[2] Health risk of exposure to Bisphenol A (BPA), Rocznik Państwowego Zakładu Higieny, 2015, 66(1), 5-11

[3] Bisphenol A in food contact materials – new scientyfic opinion from EFSA regarding public health risk, Rocznik Państwowego Zakładu Higieny, 2015, 66(4), 299-307